وقتی صحبت چرم می‌شود، بی‌شک کیف، کفش و محصولات چرمی را به یاد می‌آوریم. ما در این مقاله ابتدا تعریفی کلی از چرم داریم و سپس مراحل چرم سازی و چرم دوزی را به طور مختصر عنوان می‌کنیم و در نهایت به بررسی قطب‌های تولید چرم و کارگاه های چرم در ایران می‌پردازیم. در یک تعریف کلی چرم ماده‌ای طبیعی، انعطاف پذیر، بادوام است که در کارگاه های چرم پس از فرایند چرم سازی (دباغی) از پوست حیوانات خام که فسادپذیر است، تبدیل به ماده‌ای مستحکم می‌شود. رایج‌ترین چرم‌ها از پوست حیواناتی چون گاو، گوسفند، بز، اسب، گاومیش، شترمرغ و حیوانات آبزی مانند فوک و تمساح بدست می‌آیند.
انواع کارگاه های چرم
از کاربردهای چرم می‌توان به ساخت محصولات گوناگونی مانند کیف، کفش، کمربند، دستکش، پالتو و غیره اشاره کرد. صنعت چرم و وجود کارگاه های چرم در ایران، قدمتی چند هزار ساله دارند که آثار و نشانه‌های آن را در موزه‌های امروزی مشاهده می‌کنیم. اولین و معروف‌ترین تولیدکنندگان چرم در ایران، چرم میهن، چرم ایران و چرم خسروی هستند. برخی شهرها یا استان‌ها به لحاظ پیشینه، نوع اقلیم و دسترسی به امکانات، فعالیت وسیع‌تری نسبت به سایر شهرها دارند. عمده فعالیت کارگاه های چرم در دو بخش چرم سازی و چرم دوزی بوده که در ادامه بیشتر با این دو حوزه آشنا خواهیم شد و این موارد را توضیح خواهیم داد.
چرم سازی
کارگاه های چرم
چرم سازی که ما از قدیم با عنوان دباغی آن را به یاد داریم که پایه صنعت باستانیان را شکل داده است. تاریخ دقیقی از پیدایش این صنعت در ایران مشخص نیست اما با استناد بر تحقیقات باستان‌شناسان می‌توان گفت که از 1500 سال پیش از میلاد مسیح در ایران از چرم برای پوشش خود استفاده می‌کردند. از این رو ایرانیان یکی از قدیمی‌ترین توسعه‌دهندگان این صنعت در دنیا هستند. در خصوص جلوه‌گاه صنعت و هنر چرم در ایران، می‌توان به چرم خسروی تبریز اشاره کرد که در صنعت چرم ایران، جز اولین‌ها است. چرم سازی به فن آماده سازی تبدیل پوست خام به چرم خام گفته می‌شود.
چرم دوزی
کارگاه های چرم
چرم دوزی نیز با پیشینه‌ای قدیمی، هنری دستی است که در ایران با نام سراجی نیز شناخته می‌شود. چرم دوزی از گونه‌های صنایع دستی در ایران است که از گذشته این صنعت در نقاط مختلف کشور رونق داشته و نیاز جامعه را تامین کرده است. هنر چرم دوزی با فرایند تولید صنعتی آن، بسیار متفاوت است و در کارگاه های چرم دوزی به جای ماشین‌آلات، از نیروی انسانی استفاده می‌شود. شاردن، جواهر‌‌فروش و جهان‌گرد فرانسوی قرن 17 میلادی، درباره صنعت چرم و دباغی ایران می‌گوید “چرم سازی صنعتی دستی است که ایرانیان در آن از همه استاد‌‌تر هستند”. سراجی به فرایند تولید محصول از چرم دباغی شده به محصول چرمی گویند.
کارگاه های چرم در همدان
کارگاه های چرم
همدانی‌ها از ابتدا با چرم سازی و چرم دوزی آشنا بوده‌اند. به واسطه مهارت و تخصص در بخش چرم سازی این صنعت، به شهر دباغ خانه‌ها نیز معروف است. تاریخچه صنعت چرم استان همدان به 1500 سال قبل برمی‌گردد. در دوره قاجار، همدان مرکز مهم تولید چرم، معروف به چرم همدانی بوده که غالباً از پوست گوسفند تهیه شده است. در دوره قاجار انواع محصولات چرمی به تعداد زیاد در شهرهای ایران تولید می‌شد. از اقدامات مهم در دوران قاجار، ارسال پوست به نمایشگاه لندن را می‌توان نام برد که توسط امیر کبیر انجام شد. تا ابتدای حکومت پهلوی چرم سازی و تولید چرم در شهر همدان رونق بسیاری داشته. به گونه‌ای که کالاها و محصولات چرمی ساخته شده در همدان، شهرتی جهانی داشته است.
همدان شهری چرمی است و همدانی‌ها به ساختن و پرداختن به پوست گاو و گوسفند و ساخت محصولات کاربردی شهرت دارند. امروزه نیز در همدان محله‌ای با نام چرم سازی وجود دارد. در سال 1331 شمسی اولین کارخانه ماشین‌آلات تولید چرم به شیوه مدرن در محله منوچهری همدان راه‌اندازی شد. تعداد کارگاه های چرم در همدان حدود هزار واحد است که دوازده هزار نفر مستقیم و غیرمستقیم مشغول به فعالیت در این حوزه می‌باشند. کیف، کفش، لباس، بند و جاکلیدی از اجناس چرمی تولید استان همدان است. تاسف برانگیز است که صنعت چرم در همدان برند خاصی ندارد و محصولات تولید شده به صورت متفرقه در بازار فروخته می‌شوند.